7 inzichten van samenwerkende bewonerscollectieven

1. Urgentie als aanleiding en drijfveer

Voor bewonersinitiatieven zijn er verschillende redenen om de samenwerking met andere initiatieven aan te gaan. In ons project blijkt urgentie voor veel samenwerkingsverbanden een belangrijke drijfveer. Een bepaalde situatie of gebeurtenis kan initiatieven dwingen om gezamenlijk op te treden naar andere partijen. Externe factoren zijn dan bepalend in de wens om samen te werken. Om een samenwerking te laten slagen is het belangrijk dat het besef van de urgentie bij elk initiatief voldoende aanwezig is. Voor veel initiatieven is samenwerking niet alleen leuk en inspirerend, maar moet het ook iets opleveren. Als een initiatief een samenwerking wel belangrijk vindt, maar niet als prioriteit ziet, kan dit belemmerend werken voor een collectieve aanpak.

Andere drijfveren die genoemd worden voor een mogelijke samenwerking zijn:

• Gezamenlijke belangenbehartiging naar gemeenten en institutionele partners.
• Facilitaire ondersteuning.
• Onderlinge uitwisseling van kennis, expertise en ervaringen.
• Uitwisseling met institutionele partners in de wijk, stad of regio; werken aan goede relaties.
• Gebruik maken van elkaars netwerk; betere doorverwijzing naar initiatieven.

Krachten bundelen in aanbestedingstrajecten, zodat de lokale overheid je als een volwaardige samenwerkingspartner moet zien.

2. Behoud van eigen identiteit

Initiatieven gaan de samenwerking dus aan met een duidelijk doel; ze willen bijvoorbeeld kennis of middelen delen, of ze willen een sterkere positie binnen hun domein. Maar hoe zorg je er als initiatief in een samenwerkingsverband voor dat je je eigen identiteit niet verliest? Dat je authentiek blijft, je eigenheid behoudt en vasthoudt aan je eigen kernwaarden? Het blijkt één van de grootste uitdagingen van initiatieven die (willen) samenwerken; de balans vinden tussen de eigen individuele doelen en het behalen van collectieve winst. Daarnaast kost samenwerken tijd. De prioritering tussen tijd in je eigen initiatief steken en in het samenwerkingsverband blijkt voor initiatieven een uitdaging.

Voor initiatieven is het belangrijk om regelmatig te reflecteren op wat ze doen en zich lerend op te stellen. Iedereen heeft tenslotte iets te brengen en te halen. Sta open voor verandering en houd daarbij de eigen visie in gedachten. Denk van tevoren na wat samenwerking oplevert voor je initiatief en hoeveel tijd en energie je daarin wilt investeren. De verwachtingen voor jezelf en de samenwerkingspartners zijn dan helder, waardoor frustraties voorkomen kunnen worden.

3. Organisatiestructuur; wat voor een organisatie willen we zijn? 

Wt voor een collectief zijn we nu en wat zijn onze wensen voor de toekomst? Het is een vraag die vroeg of laat opkomt bij samenwerkende initiatieven. Wat vaak begint als een informeel netwerk om kennis en ervaringen uit te wisselen, kan uitgroeien tot een formele vereniging of coöperatie die structurele steun kan bieden aan aangesloten initiatieven. Al snel rijst dan de vraag: blijf je een netwerkorganisatie of groei je door naar een serviceorganisatie? En wat betekent dit voor de samenwerkingspartners? Tijdens onze gesprekken met de samenwerkingsverbanden merkten we dat veel initiatieven met dit dilemma kampten. Duidelijke afspraken vooraf zijn essentieel.

4. Hoe houd je iedereen betrokken? 

Elke organisatie heeft kartrekkers nodig. Dat geldt ook – of misschien wel juíst – voor bewonersinitiatieven. Maar hoe houd je in een samenwerkingsverband alle aangesloten initiatieven betrokken? Gezamenlijk aan doelen werken is vaak een langdurig proces, waarin het lastig is om de energie vast te houden. Het blijkt een uitdaging om als collectief besluiten te nemen en iedereen daarbij te betrekken. Aandacht voor de juiste organisatiestructuur en de onderlinge besluitvorming is daarom onmisbaar. Interne processen moeten op zo’n manier worden georganiseerd, dat elk lid kan en wil meedoen. Dat ervaart ook vereniging Dwarsverband in Utrecht. Deze ondersteuningsorganisatie voor buurthuizen in zelfbeheer ziet de betrokkenheid en de continuïteit binnen het bestuur en de leden als de grootste uitdaging. Het aantal leden van de vereniging groeide van 13 bij de start, naar 23 drie jaar later. Door middel van de coördinatoren probeert de vereniging op de hoogte te blijven van de wensen en behoeften van alle leden. Zij hebben de laatste jaren een signalerende rol gekregen.

Ook bij de Twentse Noabers staan de behoeften van de leden altijd voorop. De coöperatie verbindt en versterkt burgerinitiatieven in Twente en heeft ruim 30 leden. ‘Onze leden zijn altijd en eeuwig de baas’, vertelt de coöperatie tijdens één van onze gesprekken. ‘Ze praten mee over wie we zijn en welke koers we willen varen. Dat houdt leden betrokken en actief.’ Bovendien ziet de coöperatie de diversiteit tussen de leden als een voordeel. Overal is kennis en kunde te halen.

5. Samen sta je sterker

Het is vaak dé reden voor bewonerscollectieven om samen te werken met andere initiatieven. Trek je gezamenlijk op, dan maak je een vuist richting de systeemwereld en andere formele partijen, wat de positie van je eigen initiatief kan versterken. Maar om een initiatief op de kaart te zetten en om doelen te bereiken, is samenwerking met de systeemwereld vaak ook nodig. Denk aan samenwerkingen met fondsen, gemeenten of andere overheidsinstanties. Veel van de samenwerkingsverbanden die we het afgelopen jaar spraken, zoeken linksom of rechtsom de samenwerking op met ‘het systeem’ om hun missie te laten slagen. Zo informeert vereniging Dwarsverband raadsleden over het werk dat de vereniging doet en praten ze mee over hoe het beleid beter kan aansluiten op de praktijk. Het doel? Zelfbeheer sterker in het sociaal en cultureel domein verankeren. Stichting Hilversum100, een netwerk van duurzame doeners, wil in de toekomst de samenwerking met lokale welzijnsorganisaties oppakken om het verduurzamen van de stad te verbreden tot sociaal verduurzamen. Een aantal samenwerkingsverbanden geeft aan dat ambtenaren een brugfunctie tussen bewoners en beleid op zich kunnen nemen.

Hoewel samenwerking met het systeem in veel gevallen onmisbaar is, brengt het ook extra dilemma’s en obstakels met zich mee. Denk aan het spanningsveld tussen de missie en visie van het samenwerkingsverband en de doelen en belangen van de – vaak invloedrijkere – samenwerkingspartner. Het blijkt laveren tussen het maken van afspraken met partners en de betrokkenheid van je collectief. Dit dilemma kwam in ons project duidelijk naar voren bij Netwerk Nijmeegse Woonverenigingen. Het Netwerk wil een community bouwen van woonverenigingen, maar samenwerking zit volgens het Netwerk niet vanzelfsprekend in het DNA van dit soort verenigingen. Bovendien houden woonverenigingen van nature niet van bemoeienis van buitenaf.

6. Afhankelijk van subsidies of niet?

Of het nu gaat om de inhuur van een professional, het ontwikkelen van communicatiemateriaal of de financiering van een pand, elk bewonerscollectief heeft geld nodig. Hoewel er voor initiatieven verschillende financieringsmogelijkheden bestaan, is een subsidie de meest toegankelijke financieringsvorm. Maar kun je nog wel onafhankelijk opereren als je afhankelijk bent van subsidies? En hoe positioneer je jouw initiatief richting de gemeente als je afhankelijk bent van dezelfde gemeente? Het blijkt voor veel samenwerkingsverbanden een issue; het navigeren door het spanningsveld van onafhankelijkheid en de afhankelijkheid van subsidies.

Voor Hilversum100 bestaat de financiering tot 2025 voor een groot gedeelte uit een gemeentelijke subsidie. De gemeente wil een contractverlenging, maar Hilversum100 wil niet te snel groeien en voorkomen dat het collectief een uitvoeringsinstantie wordt van de gemeente.

Naast dit spanningsveld vinden initiatieven het lastig om financiële ondersteuning te vragen als dit ten koste kan gaan van collega-initiatieven of partners in de wijk of regio.

7. Macht, invloed en democratische controle

Eigenaarschap nemen en zeggenschap hebben. Het is voor veel bewonersinitiatieven een belangrijke drijfveer, een manier om maatschappelijke vraagstukken het hoofd te bieden. Lokale samenwerking versterkt in veel gevallen de positie van bewonersinitiatieven en stimuleert daarmee ook zeggenschap en democratisch burgerschap. Hoe ga je als initiatief om met de macht die een samenwerkingsverband kan verwerven? Wat betekent deze machtspositie in de systeemwereld? In de gesprekken die we hadden met initiatieven is de interne structuur van een samenwerkingsverband een belangrijk aspect gebleken. Wie heeft het voor het zeggen en wie niet? Hoe bepaal je gezamenlijk de koers van het samenwerkingsverband, hoe ga je om met het verschil tussen grote en kleine initiatieven en hoe ga je om met conflicterende belangen? Kies bewust voor een democratische methode om samen besluiten te nemen in het proces. Werk bijvoorbeeld volgens de uitgangspunten van consent besluitvorming en zet gemaakte afspraken duidelijk op papier.

Lokale kennis en ervaring verbinden
Bewonerscollectieven zijn de motor voor lokale verandering. Ze zijn nodig om maatschappelijke vraagstukken, op lokaal niveau, het hoofd te bieden. Veel initiatieven weten dat onderlinge samenwerking hen verder brengt. De urgentie is in veel gevallen duidelijk en veel initiatieven blijken dan ook open te staan voor samenwerking. Hoewel de knelpunten voor elk initiatief anders zijn, blijkt er een duidelijke gemene deler; hoe verbinden we alle kennis en ervaring die lokaal aanwezig is op zo’n manier dat initiatieven zichzelf en elkaar versterken? Dat hun positie ten opzichte van formele partners in de systeemwereld verbetert, zodat er meer eigenaarschap en zeggenschap komt voor bewonersinitiatieven.