Wat ABCD wel en niet is

De laatste jaren groeit breed het besef dat er geen ‘quick fixes’ zijn voor maatschappelijke vraagstukken. Echte, duurzame verandering vindt plaats in de samenleving, ‘at the speed of trust’. Het idee dat lokale gemeenschappen ertoe doen, is krachtig in al zijn eenvoud, maar nog geen gemeengoed. Dominant is het technocratische idee waarbij instituties problemen adresseren om ze met behulp van techniek en professionele expertise en interventies op te lossen. In een ware democratie definiëren bewoners hun eigen vraagstukken en oplossingen en zitten ze aan het stuur bij de uitvoering van die oplossingen. Techniek en professionele organisaties zijn niet leidend, maar dienend. Dat is de kern van ABCD; anders denken en doen.

ABCD is niet gericht op het verhelpen van problemen

Afbeelding 1 (bron, net als de overige afbeeldingen, Joop Hofman / Rode Wouw) laat zien dat ABCD vertrekt vanuit alles wat een buurt en buurtbewoners te bieden hebben. Plekken, een buurteconomie, de cultuur en de verhalen in een buurt, maar ook de organisaties en gebouwen die er zijn én alles wat bewoners te bieden hebben. Dat klinkt heel logisch. Maak het onzichtbare zichtbaar en ‘focus on what’s strong, not on what’s wrong’. Afbeelding 2 laat zien dat diezelfde wijk er vanuit beleidsperspectief heel anders uitziet. Daar staat het ontdekken en oplossen van problemen centraal. Onderzoeker Kees Fortuin spreekt hier van een reductionistisch wereldbeeld. Een complexe situatie wordt ‘beheersbaar’ gemaakt door het in stukjes op te delen. De gedachte is dat als je ieder stukje afzonderlijk oplost, met een quick fix, je direct het hele systeem beheert. ABCD vertrekt vanuit een holistisch wereldbeeld, waarbij alles met alles samenhangt. En waarbij in die samenhang, binnen de verbanden, de oplossing voor vraagstukken liggen.

ABCD is niet van externe experts

Afbeelding 3 laat zien hoe vervolgens werk wordt gemaakt van deze vraagstukken. Er komt beleid. Een externe expertpartij vertaalt dat in een plan van aanpak, liefst ‘evidence-based’. Om vanuit vooraf bepaalde beoogde resultaten en opbrengsten aan de slag te gaan in de buurt. Zo werkt beleid vanuit tekorten, met oplossingen van buitenaf, verticaal, volgens een ‘one approach fits all’-aanpak en verkokerd. Aan resultaten die niet door de buurt, maar door externen zijn bepaald. Bij community building vanuit the Big Five van ABCD zit de wijk vol potentie, niet vol problemen. Gemeenschappen bouwen is het doel en gemeenschapskracht een waarde in zichzelf.

Door gemeenschappen te laten groeien van onderop, verstevigen de sociale relaties en groeien de verbanden tussen mensen. Dat gebeurt vaak onzichtbaar. Wat je ziet, is het resultaat ervan: de initiatieven en activiteiten die mensen samen uitvoeren, de diensten en clubjes die ontstaan. Die komen er doordat er, ondergronds, onzichtbaar, lijntjes tussen mensen worden getrokken. Je creëert een context voor ontmoeting. Mensen leren elkaar kennen en doen van alles in sociale verbanden. Die sociale verbanden zijn onderdeel van een antwoord op willekeurig welk maatschappelijk vraagstuk. Wat er door community building vanuit ABCD gebeurt en verandert, is vaak lastig meetbaar, maar altijd merkbaar.

ABCD haalt geen behoeften op

ABCD is ‘klein’; met de inzet van één community builder kan een klein balletje een enorme sneeuwbal worden. Het is ‘a way of life’, waarbij bewoners doen wat ze zelf en samen kunnen en waarbij je kijkt wat je daaraan kunt toevoegen. Aanvullend werken. Om daarachter te komen, heb je de relaties in de buurt nodig. Je haalt dus geen behoeften op, maar gaat zelf relaties aan om van daaruit mensen met elkaar te kunnen verbinden. Dat vraagt een open blik en veel koffie en thee drinken. In hele alledaagse ‘haakjesgesprekken’ vertellen mensen wat ze beweegt en energie geeft. Wat ze zelf willen doen. Ga je met een inventarisatielijst de deuren langs om behoeften op te halen, dan delen mensen vooral wat ze (nog) niet hebben. Waarna jij daar dan, als gemeente of externe partij, mee aan de slag gaat. Met de beste intenties, maar het maakt bewoners afhankelijk. Community building vanuit ABCD is aanbodgericht werken; je werkt met alles wat bewoners en een buurt te bieden hebben.

ABCD werkt niet aan activiteiten en diensten

ABCD werkt aan de basis. Met als enige doel gemeenschapsversterking. Dat betekent werken aan ontmoeting en betekenisvolle relaties tussen mensen. Aan de stevigheid van het wortelstelsel, het sociaal weefsel in een buurt. Op die verbonden, vruchtbare ondergrond kunnen de mooiste activiteiten, initiatieven, diensten en clubs groeien en bloeien (zie afbeelding 4). Als community builder draag je hieraan bij door een context te creëren voor ontmoetingen, ruimte te maken voor ideeën, passies en verlangens en mensen te verbinden met elkaar. In een buurt zet je de verkeerslichten voor bewoners op groen.

ABCD volgt geen beleidsmatige planning

Als community builders werk je asset based, vanuit alles wat er in een buurt al is, en met bewoners in the lead. Dat impliceert twee dingen. Allereerst dat je van tevoren niet weet hoe jouw aanvullende bijdrage aan het bewonersproces eruit ziet. Daarnaast dat bewoners het tempo bepalen, jij volgt dat. Je weet op voorhand dus een ding zeker: jouw werk gaat bijdragen aan verandering. Maar je kunt die bijdrage onmogelijk vangen binnen een beleidsmatige planning. Dan moet de buurt namelijk jouw tempo volgen en werk je niet relatie-, maar resultaatgericht.

ABCD is nooit ‘af’

Terug naar de metafoor van het wortelstelsel: community building vanuit ABCD is sociaal onderhoud plegen. Net als een brug, gebouw of het openbaar groen, heeft de samenleving onderhoud nodig. Bij een brug, gebouw of het groen is dat voorspelbaar. Samenleven daarentegen is dynamisch en onvoorspelbaar, maar heeft evengoed permanent onderhoud nodig. Er zijn in de buurt, het contact hebben en houden, is daarbij cruciaal. Niet alleen als er wat speelt, maar juist ook als de buurt mooie momenten beleeft en haar feestjes viert. Verlies je dat contact, dan sta je weer op achterstand. Alles wat ontstaat in een gemeenschap heeft zijn waarde. Je moet het wel water blijven geven. Af en toe iets verplaatsen, wat bodemvoeding toevoegen of iets nieuws planten. Niets gaat vanzelf, zeker samenleven niet.

ABCD is geen hosannaverhaal

Het grootste misverstand is misschien wel dat ABCD alleen voor optimisten is. Dat het in ABCD altijd hosanna is. Met in de hoofdrol bewoners zonder problemen en buurten waar de grootste vraagstukken met het ABCD-toverstokje wel even verholpen worden. In community building vanuit de ABCD-principes zijn de individuele problemen en de vraagstukken waar een buurt mee wordt geconfronteerd er ook. Het verschil met regulier werken is de manier waarop je alles wat er speelt aanvliegt. Niet vanuit labels, problemen en tekorten, maar vanuit wat er allemaal al is in een buurt. Gaat dat vanzelf? Allesbehalve. Samenleven is geen lineair planbaar proces, het gaat met pieken en dalen, zoals het leven zelf. Kom je de dalen met elkaar door, dan groei je verder. Dan beklijft wat je samen in gang hebt gezet. Dat vraagt om blijvende aandacht voor elkaar en regelmatig samen stilstaan om de betekenis van wat er gebeurt en verandert samen te duiden. Werken vanuit de ABCD-principes is het duurzaam versterken van gemeenschapskracht in plaats van het in gang trekken en houden van een door externen gedraaide projectencarrousel. Met als resultaat meer betrokken en verbonden buurten. Wat er dan gaat groeien en bloeien, is van grote waarde. Niet alleen in termen van ervaren welzijn en gezondheid, saamhorigheid en woonplezier, maar ook financieel en economisch.

(Bron afbeeldingen: Joop Hofman)