Gemeenten niet klaar voor zelforganisatie: daarom buurtrechten

Pleuni Koopman

BewonersBedrijven zijn sterk in opkomst en veelbelovend maar hebben wel problemen, zo blijkt uit het rapport Kennisontwikkeling Experiment BewonersBedrijven van de TU Delft. Het vinden van een succesvol verdienmodel is lastig en starre wetgeving is vaak fnuikend. Gemeenten lijken nog niet klaar voor omgang met de bewonersorganisatie van onderop. Het LSA, initiatiefnemer van het project BewonersBedrijven, concludeert dat dit proces versneld kan worden door de positie van actieve bewoners te versterken door het invoeren van buurtrechten.

BewonersBedrijven zijn kleine collectieve ondernemingen, van en voor buurtbewoners. Zij kunnen hun buurt een fikse impuls geven. Met boodschappentaxi’s, zwerfvuilploegen, kringloopwinkels, verhuur van ruimte aan zzp’ers in leegstaande buurtgebouwen, catering en advies weten ze vaak niches aan te boren die zowel markt als gemeente laten liggen. Het zorgt voor meer goedkope diensten en meer sociale cohesie in een buurt.

Barrières

Uit het driejarige OTB-onderzoeksproject ‘Kennisontwikkeling Experiment BewonersBedrijven’ blijkt dat ondanks overheidsoproepen tot zelforganisatie en deelname aan de ‘doe-democratie’ gemeenten in de praktijk barrières opwerpen. “BewonersBedrijven vinden vaak lastig hun weg in een ambtelijke apparaat”, zegt Dr. Reinout Kleinhans. “Dat komt enerzijds door onbekendheid met dit fenomeen, maar anderzijds doordat overheden niet zijn toegesneden op activisme van onderaf. BewonersBedrijven passen niet in de bekende hokjes.”

Financieel kwetsbaar

Het is voor BewonersBedrijven onder meer lastig een goed verdienmodel te creëren. Het verhuren van ruimtes in leegstaande gebouwen of buurthuizen blijkt nog de meeste kans te geven op financiële stabiliteit. Maar door ambtelijke en wettelijke drempels komt ook dit vaak moeilijk van de grond.

Minder last van gemeenten

Het Landelijk Samenwerkingsverband Actieve bewoners (LSA) is de initiatiefnemer van het experiment BewonersBedrijven en helpt bewonersgroepen bij het opzetten van zo’n collectieve onderneming. Tegelijkertijd maakt de vereniging zich al jaren sterk voor Buurtrechten. Dit zou de BewonersBedrijven en andere actieve bewonersgroepen de ruimte, mogelijkheden en zeggenschap geven om minder last te hebben van de starre wetgeving en de opgeworpen barrières. “De resultaten van dit rapport maken het heel duidelijk: BewonersBedrijven hebben buurtrechten nodig”, aldus Ties de Ruijter, directeur van het LSA.

Buurtrechten

Door het invoeren van buurtrechten zouden ze bijvoorbeeld de mogelijkheid hebben om mee te bieden op het (betaald) uitvoeren van een publieke dienst van de lokale overheid. Dit heet ‘the right to challenge’. Het gaat dan om taken waarvan burgers denken dat ze deze effectiever en beter kunnen uitvoeren. Of waarvan burgers denken dat er voordelen zijn voor de buurt wanneer zij het overnemen. Denk aan beheer van wijkcentra, groenbeheer, ouderenvervoer of het beheer en behoud van een zwembad.

Op 14 september is er over Buurtrechten gedebatteerd in de Tweede Kamer naar aanleiding van een initiatiefnota Buurtrechten voor iedereen. Een uitspraak over Buurtrechten doet minister Plasterk naar verwachting eind 2015. Intussen zetten de BewonersBedrijven zich onverminderd in voor sterke en leuke buurten.

Meer informatie

Meer informatie over Buurtrechten vind je in de kennisbank Buurtrechten. De eindrapportage ‘Kennisontwikkeling Experiment BewonersBedrijven’ is ook te downloaden via de OTB-website.